Independentzia feminismotik eta federalki
IRITZIA >> 3
Kataluniako prozesutik zer ikasi
zkerra Berri
ezkerra aberri
aldizkaria
IRITZIA >> 10
34 2016eko APIRILA. Ezkertiar eta Abertzaleeen aldizkaria
Independentzia, nola eta nondik?
Editoriala zkerra Berri
aldizkaria
EzkerraBerri Fundazioak gizartean eztabaida zabaltzeko egiten duen ekarpena. Erredakzio taldea: Patxi Zabaleta Rebeka Ubera Dani Maeztu Aser Lertxundi A.Iturriagaetxebarria I. Irazabalbeitia Diseinua: Aser Lertxundi Maketazioa: Zigor Agirrezabala Inprimategia: Iratxe grafika
Independentziaz solasean Ezkerraberriren ale hau ohikoa baino mardulagoa dator. Matxoaren 10ean Bilbo antolatutako hitzaldi batean dauka jatorria. Bertan Euskal Herriaren subiranotza-prozesuaz erreflexioa egiten duten obrak publikatu berri dituzten bi autore izan genituen: Jule Goikoetxea eta Igor Calzada. Garako zuzendari IĂąaki Sotok zirikatu zituen ederki bere moderatzaile-aulkitik. Bi biei esandakoa paperean jartzeko eskatu genien. Egin egin dute eta beraien gogoeta beste batzuekin osatzea deliberatu genuen, irakurleak beta izan dezan informatzeko eta bere hausnarketa propioa egiteko. Jule Goikoetxeak diskurtso erradikala eta berritzailea egiten du. Feminismoaren balioetatikabiatuta eta demokraziaren eta federalismoan oinarrituta ikusten du Julek bidea. Bilbon emaniko hitzaldian Igor Calzadak ere ez-ohiko ikuspegia ematen du. Hamar bektore estrategiko proposatzen ditu eztabaidarako. Estatua prozesu eraldatzaile baten ondorio izan behar duela aldarrikatzen du, ez helburu bat bere horretan. Independentismoarako faktore estrategikoak hauek lirateke: Irizpide propioz independentista izatearen beharra, pragmatismo independentista, independentzia materiala, nazioarteko paradiplomazia intensifikatzea, hiru euskal geografien asimetria onartu/ kudeatzea, metropolizatze/arestizatzearen klabeak ikusmiratzea, estrategia eta taktika elkarrelikatzea, aliantzen esparrua eta erabakitze-eskubide/aldeaniztasunaren aldarria, estrategia posibilista gisa. Jon IĂąarrituk gure artean sarritan aipatzen den dikotomia bati buruz egiten du gogoeta: aldebakartasuna vs aldebikotasuna. Elkarri baztertzaileak ez ei dira. Ongi azpimarratzen du bereizi behar direla zeinena den prozesu subiranista bat abiatzeko ekimena eta zein izango den sezesioprozesu hipotetiko baten prozedura juridikoa. Lehenak aldebakartasunaren kamioa egin dezake, bigarrenak aldebikotasuna behar du nazioarteko estandarrak bete nahi badira. Zelai Nikolasen erreflexioa gizarte-mugimenduen alorretik datorkigu, Gure Esku Dago mugimenduaren bozeramailetako bat den neurrian. Klaru esplikatzen du euskal herritarrok gure bidea aurkitu behar dugula eta ez baitigute balio ez Kataluniakoak ezta Eskoziakoak ere. Fermi Rubiraltak Kataluniako banderen istorioa aitzakiatzat hartuta herri horretako mugimendu subiranistaren historiari buruz hainbat zertzelada interesgarri ematen dizkigu. Maite Iturre Kurdistanen izan zen herri kurduaren nazio-egunean, Newroz-en alegia. Herri kurdua sufritzen ari den egoera latzaren analisia egiten digu. Azkenik, Aliantza Libre Europarraren batzar nagusiaren kronika laburrak zerratzen du Ezkerraberriren ale hau.
Ekonomia zirkularra
ezkerraberri fundazioa
Aduanaren Txokoa 16-18 31001 IRUĂ‘A www.ezkerraberri.org Tel: 948206362 fundazioa@ezkerraberri.org
Jule Goikoetxea, idazlea eta EHUko ikertzailea
Independetzia nondik eta nola? Nondik, feminismotik eta nola? Demokratikoki eta federalki
F
eminismotik, hau da, diskurtso eta praktika patriarkal eta kapitalistei aurre eginez; eta nola, kultura eta egitura federalari jarraiki, lurralde juridiko-administratiboen arteko dentsifikazio formala eta informala irmotuz. Independentziaz ari garenean Euskal Demokrazia bat eraikitzeaz ari gara batzuk, non demokrazia ez den egoera estatiko eta absolutua baizik eta erlatiboa eta graduala. Zer behar da Euskal Demokratizazioan sakontzeko eta zer erlazio du demokrazia honek kapitalismoarekin eta patriarkatuarekin – bi esplotazio sistemekin. Emantzipazioa lortu nahi badugu, esplotazio desberdinak identifikatu behar ditugu lehenik. Euskal demokratizazio bat egon dadin hurrengoa eman behar da: (1) Euskal Estatu Erakundeek (EEE) ahalmen politiko handia, hau da, esku hartze sendoa eta eragingarria izan behar dute herria eta honek ekoizten duena kontrolatzeko. (2) Bestetik, Euskal eragile kolektiboen gaitasuna beren eskakizunak artikulatzeko. EEEn ahalmen politikoa eskakizunok gobernaketa prozesuan barneratzeko da, ez baduzu ahalmen egituraturik ezin duzu eskola edo osasungintza publikorik egin. Euskal herritarren eskakizunak gobernatze prozesuan sartzean, erakundetze-protesta horren dinamikaren bidez sortzen da euskal demos-a, demokratizazioaren objektu eta subjektu den entitate sozio-politikoa, jakin, euskal nazioan duena oinarria. Ezagutzen dugun demokrazia, kapitalista eta patriarkala den heinean, emantzipazio prozesu batek errotiko eraldaketa ekarriko du gure praktika demokratikoetan eta demokrazia pentsatzeko eran. Adibidez, gaur egun gure gizartean gizonezkoen arazoak arazo sozialak direla ulertzen da, guztion arazoak, publikoak eta unibertsalak – emakumeen arazoak, aldiz, emakumeenak dira, izaki partikular batenak, ez unibertsalak ezta publikoak ere. Emakumearen esklusioan oinarritzen den eremu publikoa ez delako soilik eremu pribatuko
Desde el feminismo, haciendo frente al discurso y a las prácticas patriarcales y capitalistas, según una cultura y estructura federal, creando una densificación formal e informal del territorio jurídicoadministrativo eskubide eta berdintasun ezaren bidez eratu, baizik eta emakumeak humanitate osoaren - ez erreprodukzioa, baizik eta produkzioa eta zaintza musu truk egitearen bidez, soldatarik gabe, eskubiderik gabe eta biolentzia sistematikoaren bidez. Honi emakumeen esplotazioa esaten diogu eta EAEn gure BPGren %32 baino gehiago da (imajinatu Afrikan, Hegoameriketan edo Asiako zenbait herrialdeetan – askatasuna ez dakit emakumea den baina kapitalismoa argi dago gizona dela). Beraz, ez dut uste independentziaz eta emantzipazioaz hitz egin daitekeenik, emakumeren esplotazioan oinarria duen euskal gizarteaz mintzatu gabe. Gure gizartea egituratzen duten oinarrizko diferentziak klase diferentziak dira, kapital edo botere desberdintasunean oinarrituak. Emakume eta gizonen arteko diferentzia botere diferentzia da, diferentzia politikoa “sexua” kategoriaren bidez egikaritzen dena, arrazismoa “arraza” kategoriaren bidez mamitzen den bezala, non ‘arraza’ ez den kategoria biologikoa sozio-politikoa eta ekonomikoa baizik (botere ekonomiko eta soziopolitikoa kudeatzeko kategoria – menperakuntza kategoria). horrexegatik, sistema hauetan emakumea ez da soilik diferentea, esplotatua baizik. Hainbat feministek esan izan duten moduan, gizonen eremuak balioz beterikoak dira. Ez ekintza batzuek balio handia dutelako eta horiek gizonentzako erreserbatuak direlako, baizik eta gizonek egiten duten orok balioa hartzen duelako, soil-soilik zakila dutelako (ikus Basque (mas)Culinary Center). Gizonek gobernatzen dute, bertsolaritza eta plazak betetzen dituzte, enpresak, exekutiboak, bankuak eta hedabideak zuzentzen dituzte zakila daukatelako. 3
Iritzia
Independentzia feminismotik eta federalki
Iritzia
Independentzia feminismotik eta federalki
Hortaz, klase arteko esplotazio bezala ulertzen dugu gizon-emakumeen arteko diferentzia, Wittigen pentsamenduari jarraituz. Gizarte patriarkalak “sexu diferentziaren� (zapalkuntzaren) arabera antolatzen diren gizarteak dira eta feminismoaren lana da “sexu diferentzia� klase esplotazioa dela argitzea, eta neutroak edo asexuatuak ei diren ohitura, praktika, garapen teoriko eta estrategia independentista eta unibertsalistak, patriarkalak eta heterosexualak direla argi uztea. Gizon-emakumeen arteko diferentzia defendatzen dutenak ugazaba-langileria diferentzia defendatzen dutenen parekoak dira eta ugazaben eta langileen arteko erlazioari ez zaio diferentzia deitzen, esplotazioa baizik. Emantzipazioa, independentzia eta demokratizazio prozesu ororen helburu nagusia herritarren ahalduntzea da, botereak birbanatuz haien arteko berdintasun sozio-ekonomikoa eta politikoa erdiestea. Geroz eta kapital desberdinagoak, hots, kultura maila, diru-sarrera eta prestigio diferentzia handiagoak egon klase sozioekonomiko eta politikoen artean (gizon-emakume, zuribeltz, ugazaba-langile) orduan eta des-demokratizazio sakonagoa, eta geroz eta des-demokratizazio sakona4
goa geroz eta indartsuagoa patriarkatua eta kapitalismoa. Horrela jarraituz, independentzia-emantzipazioa baino dependentzia-menderakuntza sustatzen da. Horregatik doaz eskutik emantzipazioa eta feminismoa, edo demokrazia eta feminismoa XXI mendean. Honaino demokraziak duen estatugintza feministaren beharra azaldu dugu. Orain ikusiko dugu zergatik behar Euskal Demokrazia estatugintza federala ere behar duen. Bi korronte politiko-ekonomiko nagusiren aurrean gaude mende hasiera honetan: globalizazioa eta demokratizazioa. Globalizazioak autoritatea eta eskubideak pribatizatzen ditu lurraldearen, alegia, nazioaren edo herriaren lurraldea pribatizatuz. Bestetik demokratizazioa, lurralde publikoaren bidez eraikitzen dena, ezin duena eskubide eta autoritate publikorik gabe funtzionatu, Zeintzuk dira Euskal Herrian sortu behar diren mihiztatze edo ensanblajeak demokraziaren pribatizazioa ekiditeko? Autoritate eta erakunde publikoen pribatizazioaren bidez egiten da des-demokratizazioa, herriaren edo nazioaren lurralde hori, nazioarena izatetik esku pribatue-
Solasaldia La independencia ÂżDesde donde y cĂłmo? Desde el feminismo, democrĂĄticamente y federalmente na izatera pasatzen delarik (ikus Europar Batasuna, TTIP). Desartikulazioa edo desensamblaje honetan, nazio edo herriaren ahalmen politikoa desagertzen da, eta ahalmen politikoak errealitate politikoa sortzen duenez, erakundetutako ahalmen politikorik ez duen herriak, autoritate eta erakunde publikoen kontrola galtzen du eta ezingo du errealitate politikoa sortu. Ondorioz, euskal komunitate politikoa, bretoiak, okzitanoak, etab. bezala desagertzen joango da. Bi gauza hartu behar ditugu kontuan honen aurrean. Lehena, demokratizazioa ez da lortzen lurralde inteligenteen bidez, lurralde ahaldunduen bidez baizik. Eta bigarrena, lurraldea egunero egiten dugu, gure praktika eta diskurtsoen bidez. Zein praktika eta diskurtso ekarriko digute demokratizazio eta beraz ongizate gehiago? Praktika eta diskurtso federalek. Alegia, lurraldekako boterearen birbanaketa sustatzen dutenak. Zergatik? Demokrazia kohesio sozialen oinarritzen delako eta azken hau lurralde kohesioan. Garraio publikoa, zerbitzu, eskola eta erresidentzia publikoak, etxebizitzak, parkeak, plazak eta lantokiak territorialak direlako, ongizatea territoriala delako; soziala da, gizarteak ongizaterik ez badu indibiduoak ere ez. Ongizatea lurralde kontua da, horregatik arazoa ez da bizkaitar batek 20 mila bozka behar dituela Arabar batek 5 mila behar dituen bitartean gobernatzeko, baizik eta Bizkaiak ezin duela oreka eta ongizatea sortu euskal herriarentzat, lurraldeek eta eskualdeek sortzen dutelako ongizatea hauek duten boterearen arabera. Eta hau berebizikoa da, zeren independentzia lortzeko estatua lortu behar da, estatugintza egin behar da, baina ez badakizu zein estatu eredu nahi duzun, jakobinoa edo federala, nola eta norantz egin estatugintza? Europar Kapitalismo ezberdinen inguruko literatura irakurrita eta populazioaren distribuzioaren eta
BPGaren arteko alderaketa egiten baduzue Europako herrialde desberdinetan, populazioaren kontzentrazioak (Bilbo Handian bezala) egitura eta politika ekonomiko zehatz bat dakarrela ikusiko duzue, non BPGren parte handiena zerbitzuen sektoretik datorren, tradizionalak, ez industria zerbitzuak, industriaren kalterako eta guztiok dakigu industriak turismoak baino balio erantsi handiago sortzen duela, eta horrek aldi berean soldata beraz kotizazio handiagoak, erakunde publikoen aberastasuna eta hauen ahalmen politikoa irmotuz, eta beraz demokratizazioa, ongizatea eta kohesioa handituz. Baina kohesioa ez dator egitura ekonomiko produktiboagoa dugulako soilik, baizik eta aberastasuna era deszentralizatuan sortu eta birbanatzen delako (eta ez nahikoa), lurraldeen botere politiko eta ekonomikoarengatik, hau da, egitura federalarengatik. Gipuzkoako eta Arabako ongizate maila, hezkuntza maila, hango herriek dituzten zerbitzu publiko, eskola eta osasungintza zerbitzuak Bizkaiko berdinak dira, ez daudelako Bizkaiaren menpe, alegia, kapital ekonomiko eta populazio handiena duenaren menpe, ez politikoki, ez legalki eta horregatik lortzen da kohesioa territorial eta beraz, soziala. Horregatik, independentzia nondik eta nola? Feminismotik eta federalismotik. 5
Análisis
Independentziaz (independentziarekin) Dr Igor Calzada, Oxford, Glasgow eta Bruselas-eko Unibertsitateetako ikertzailea eta irakaslea
To be truly radical is to make hope possible rather than despair convincing (Raymond Williams)
I
ragan Martxoaren 10ean, Bilbon, Ezkerraberri Fundazioak antolatuta, mahaikide izan nituen Iñaki Soto eta Jule Goikoetxea ‘Independentziara: Nola eta Nondik’ izenburuko eztabaidan. Paradoxa bat badirudi ere, (euskal) ‘independentismoa’, irizpide independentearekin proiektatzea ezinbestekotzat jotzen dut, bizi dugun abagunea kontuan izanda. Inoiz baino gehiago, gizabanakoon neuronak elkarrekin lotu behar ditugu, inongo kontsigna magikoaren zain egon gabe. Eta are gutxiago, arrazoi gehiago nork duen eta zer egin behar den dakiten orojakileen olinpiadak antolatu baino, arrazoia eraikitzea dagokigu orain: norberak berea, eta ekintzaz guztiona. Gizartea aldatu da eta ‘independentismoaren’ esparrua, prozesua, estrategia eta nazioarteko posizionamendua derrigorrez berrasmatua izan behar da. Jarraian, egungo hausnarketa-ekintza-hausnarketa estrategikorako proposatu nituen hamar bektore estrategiko azalduko ditut modu sintetikoan. Aurrerantzean eman beharreko garapen politiko, instituzional eta zibikoetan, balizko bektore estrategiko eta gomendio gisa proposatuak dira: 1. Independentziaz, independentziarekin: Azken hamarkadetan, autonomismo gradualista eta borroka armatu rupturista baten tartean, zaila izan da, ‘independentziaz’ independentziarekin pentsatu eta jokatzea. Alegia, diskurtso ‘enlatatuak’ erabili izan dira, ‘independentziaren’ totema proiektatzeko. Sarrionandiak dioen moduan, kontzeptuak zentzuz bete beharrean, zentzuz hustu ditugu. Kasu, ‘Sociometro Vasco’-koak ‘depende de las circuntancias’ horren inguruan %30a multzoratzen da (ezer gehiago azaltzea ezinbesteko ez balitz moduan). Herrschel-ek Euskal Herriaren inguruan ari denean, modu hagitz egokian proposatzen duen moduan: non aurki lezake euskal hiritar batek bere lekua eta bere 6
zentzu partikularra, ‘independentzia’ den amets kolektibo baten parte izateko, beti ere bere indibidualtasuna bermatuz? Nola aldatuko litzateke norberaren egunerokotasunean post-independentzia? 2. Errealismo vs Desideratum independentista: Nondik jo behar dugu orain? Ba hagitz erreza: egungo abiapuntutik. Kontua da, ikusi nahi duguna
1 The Land of the Basques (1955) https://www.youtube.com/watch?v=eifb43c1_J8 2 Udal-legea (35 urte eta gero), Segurantza soziala (Legegiltzarrean egun), kartzela politikaren transferentzia (arazo asko konponduko lituzkeena), hazienda bakarra (!), kanpo-harremanak (selekzioak, banderak, ereserkiak, pasaporteak, enbaxadak, EB/NBE/OECD,…), defentsa…(!).
Laburbilduz, abiapuntua oso ona da, baldin eta dagokion mihiztatze instituzionalarekin, brikolaje independentista bat egiten asmatzen badugu. Gai zerrenda handia izango genuke: Konstituzioaren Lehen Xedapen Gehigarria (EAE), Laugarren Xedapen Iragankorra (NFE), Nazio aitortza, Lurralde Historikoen Legea (LTH, gazteleraz), Kontzertu (EAE) eta Konbenio (NFE) Ekonomikoa, eta Politika, Konpetentzia, Transferentzia eta Estatu-egiturak. 3. Ongizatearen independentzia materiala: (‘Las cosas de comer’) Azken boladan, ‘zergatik independentzia?’ galderari, ‘hobeto bizitzeko’ erantzuna aurkitzen ari gara nonahi. Kontua litzateke: ‘zergatik bizi garen hain ondo, edo zergatik ahal izango genukeen hobeto bizi’. Europa interdependente batean, Euskal Herria independente bat, erresilientzia territoriala erdiesteko modu zuzen bat dela aldarrikatu ahal izango genuke. Paradoxa bat dirudi: objektiboki2, ez gaude hain urrun independentzia erdiesteko, baina subjektikoki, oso urruna dirudi. Estatu bat, prozesu eratzaile baten ondorio bat da, ez helburu bat bere horretan. Independentziarako proposamen operatibo batek3, ‘las cosas de comer’ nola banatzen eta sortzen diren oso garbi izan beharko luke; estatu espainol eta frantsesa baina egitura arin eta malguago bat proposatuz Europako interdependentzian. Zertarako bestela estatugintza berri bat? 4. Independentzia interdependentea: nazioarteko sareak eta aurrean duguna, bi gauza ezberdin direla. Neri pertsonalki, Orson Wells-ek1, kanpo behatzaile gisa, 1955ean nola deskribatu gintuen, errealismo eta desideratum independentistaren uztarketaren abiapuntua izan liteke. Kontua da, trantsizio garaitik erakundetze prozesu intentsibo bat izan dugula autogobernu fiskal eta administratiboa erdietsiz. Eta hor elementu oso positiboak eta baita zuzendu beharrekoak ere daude.
Nazioarteko eragileen artean, norbera zer den, besteek aitortzen dizute. Ondorio orokor gisa esan genezake, euskal aktibitate paradiplomatiko deskoordinatu eta lotsatia dela gurea: batik bat saretzea, koordinaziorik gabe eta dugun aparailu instituzionala, modu egokian erabiltzen ari ez garelako hain zuzen ere. Aspektu hau zeharo harrigarria iruditzen zait: erakundetze egonkor, intentsibo eta ‘lodi’ bat eratu badugu ere, erakundetze horrek ez du ezertan laguntzen egun, nazioarteko sare emergenteak sortzen.
3 Eskozian eta Katalunian egin zen bezala, Euskal Herrian, abian da, Eusko Ikaskuntzak koordinaturik, Liburu zuri eta berdearen erredakzioa. Ez dezagun ahantzi, politiken formulazioarekin batera, stakeholder-ren gorpuzte bat ezinbestekoa litzatekeela. 4 http://www.igorcalzada.com/2011/04/bases-de-innovacion-politica-nabai2011-conferencia 5 Gabriel Aresti dixit
7
Análisis
Independentziaz (independentziarekin)
Modu koordinatuan, nazioarteko sare malgu eta ekintzaileen kultura instituzional eta estrategia eratzen ez den bitartean, oso zaila izango da ‘independentismo’ batek zirrikituak kudeatzea EB, OECD eta NBEra iristeko, noizbait. Egin kontu. 5. Euskal geografien lurraldetasun asimetrikoa Barrura begira, denbora gehiegi igaro dugula dirudi, lurraldetasun asimetrikoaren ezberdintasunaz jabetu garen arte. Lurraldeak, ez dira lurzoru trinko eta eransgarriak. Hurrenez-hurren hasiko bagina, errepasoak askorako emango luke eta aurrean lan asko dugula erakutsiko luke: EAE: Erakundetze sakona izan duen geografia dugu. Baina berrikuntza publikoa ezinbestekoa litzateke, bertan eratu diren erakunde handien birdimentsionatzea bideratzeko. Honekin batera Lurralde Historikoen Legeak azterketa kritiko eta eguneraketa sakon baten premia du, konpetentzia eta zerbitzu-esleipenaren teilakatzea ekiditeko. NFE: Aldaketa sakona izaten ari den ‘periferia’ (edo zentru historiko) berritzailea4. Ulergaitza zen Euroregiotik at egotea. Lankidetza organoak onurak ekar ditzake ere. Iparraldea: Hemen ere, Departamenduaren aldarrikapena eta Lurralde Kolektibitatea aurrera ateratzeko zailtasun ‘jakobinoak’ medio, azkenik, Herri Elkargoaren hautua egin da 158 herriz antolatutako egituraz. Ez dezagun ahantzi, Euskadi-Akitania eta Euroregioa ere tresna baliagarriak izan daitezkeela ‘Gobernantza Multianitza’ bideratzeko.
Ezin da beraz, kontsignetan oinarritu, baizik eta independentismoa egunero egiten den learning by doing bat beharko luke izan. Politika eta ideologiaz gutxiago, eta eraldaketa sozialak, kalean, erakundeetan, politika publikoetan, udalean, enpresetan, eskolan, etab.etan gauzatzea izanik erronka. 7. Independentismoaren metropolizazioa: Lurraldetasun asimetrikoa ez da soilik geografien artean gertatzen. Glasgow eta Bartzelonaren kasuek ondo ilustratzen dute, independentismoa gizarte aldarri gisa proposatzen denean, metropolizazio fenomeno batek hauspotzen duela independentismoa, abertzaletasunetik harago. Agian, independentismoa ‘arestitu’5 egin beharko genuke. Lurraldearen masa kritiko eraldatzailea, hirietan fokalizatu beharko genuke, alegia. Eta hirietaz ari naizenean, Bilbori buruz ari naizen era berean, Irun, Laudio, Iruñea, etab.i buruz ere ari naiz. 8. Taktizismo esperimentala eta pazientzia estrategikoa6: Orain arte, ‘independentismoa’, status quo-aren eraldaketa suposatzen duen ideologia gisa, nahikoa pazientzia gutxikoa izan da. Pazientzia estrategikoz jokatzen den bitartean, erein, taktizisimo esperimental baten bidez, polinizazio lana eginez, gizartearen edozein txokotan. Zergatik ez gure ‘independentismo’ estatikoa irakaspen horiez blaitu? 9. Aliantza eta sare independentistak: Zubigintza estrategikoa
6. Berrikuntza politikoa: Politika berria vs politika zaharra?
Independentzia ‘arestitu’ behar dela esaten nuenean, metropolizazioaz gain, aliantzetarako testuinguru egokiak atontzeaz ari nintzen ere. Hona Arestik berak Baionan 1955ean esan zituenak:
Dudarik ez dago, belaunaldi gazteari proiektatzen zaion ‘independentismoak’ gabezia asko dituela egun.
Euskaldunak batzuk kolore gorrikoak izango gara eta beste batzuk kolore zurikoak izaten dira… Elkar so-
6 Iñaki Soto-ren artikulu honetan (ere) inspiratua: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-02-27-06-00/hemeroteca_articles/ esperimentazio-taktikoa-eta-pazientzia-estrategikoa
8
portatu behar badugu, topa dezagun legez eta umorez. EAJ eta ezker abertzalearen lehia ez da desagertuko. Izan ere, biak, geratzeko sortu dira. Kanibalizatze-obsesioak albo batetara uztearekin, aliantza eta sare independentista malguak eratzea litzateke ezinbestekoa. Bestela ere, euskal esparru baten alde edota erabakitze-eskubidearen kontsulta batekin ados egon daitezkeen Podemos-ekoak (agian PSE-EE bakan batzuk ere).
dea. Nola, kontinentea, zehazteaz gain, zer, edukia ere garatzen joan behar dugu. Kanal guztiak irekiak izatea gomendagarria da. Alegia, independentismoa beti izanen da aldebakartasunean oinarritua (norberak egin behar duen zeregina baita), baina estatu eta nazioarteko indar-koerlazioa ez da gauza estatikoa, eta gutxien espero denean, sor liteke zirrikitu estrategikoa. Laburbilduz, aldeaniztasunean oinarritua behar du izan‌trena geltokira gutxien espero denean eta edozein trenbidetik iristen baita.
Alderdien aparailu organizatiboen artean, zubigintza estrategiko bat alegia litzateke bide bakarra. 10. Erabakitze-eskubidea? Kontinentea/edukia eta Aldeaniztasuna Erabakitze-eskubidea, metodologia da, alegia, kontinentea: non galdetu, zer galdetu, nola erabaki, zeinek, zertarako, etab. Alegia, pedagogia independentista bat gizartean txertatzeko, balizko estatugintza batetrko beharrezkoa izango genukeen mihistatze instituzionalaren sukalde-lana da erabakitze-eskubi-
Oharra: Laburpen motz honen bertsio luzea, Creative Commons-en lizentziapean bidean dagoen argitarapen berri batean aurkitu ahal izango da: Calzada, I. (2016), Independentziaz (independentziarekin), Chapter in the Book Uranga, M. (Ed.) Erabakitzeko eskubidea, botere eragilea, burujabetasuna, Sorzain argitaletxea: Bilbo http://www.slideshare.net/icalzada/calzada-i-2016-independentziaz-independentziarekin-chapter-in-the-book-uranga-m-ed-erabakitzeko-eskubidea-botere-eragilea-burujabetasuna-sorzain-argitaletxea 9
Iritzia
Kataluniako prozesutik zer ikasi Zelai Nikolas, Gure Esku Dago-ko kidea da
H
istorian zehar eman izan da Katalunia eta Euskal Herriko burujabetza prozesuen artean ispilu moduko eragin iraunkor bat. Bakoitzak bere erritmoak eta berezitasunak izanda ere, elkar zirikatzen duten prozesuak dira eta batzuen mugimenduek besteen gogoetak eta urratsak sorrarazten ohi dituzte. Horrela izanik, oso galdera aproposa egin zigun Norabidea blogak, elkarlanaren bidetik gure herriaren etorkizunari buruzko gogoetak biltzea eta sustatzea xedea duen guneak, martxoaren 10ean, Katakraken (IruĂąean) antolatu zuen mahai-inguruan. Ideia interesgarri asko azaldu ziren solasaldiaren zehar eta ni gaur non gauden eta aurrean ditugun aukeren inguruan gogoeta egin nahi izan nuen. Euskal Herrian bada burujabetza prozesu bat martxan, oraindik ere helmuga zehatzik ez duena, baina aukera 10
guztiak (independentzia barne) zabalik dituena. Prozesu hori ondo burutzeko baldintzak eta sostengu sozial nahikoa badago. Gure herrian jende asko dago gaurko estatus politikoarekin konforme ez dagoena, gaur gaurkoak ez baitigu etorkizun duin eta kolektibo bat bermatzen, ez herritar bezala ezta herri bezala ere. Batzuen ustez, Euskal edo Nafar estatu batean bizitzea da irtenbiderik egokiena (Parte Hartuz taldeak egindako inkesta soziologikoaren arabera, aukera hau uste baino jende gehiagok partekatzen du eta esanguratsua da ere aintzat hartzeko prest dagoen herritarren kopurua); beste batzuen iritziz, Espainiaren barruan botere politikoa beste era batera banatuta lor daiteke irtenbidea; beste batzuk, ordea, politika sozialekin eta ekonomikoekin ez daude konforme ‌ Baina, jende hori guztiak aldaketa nahi du, modu batekoa zein bestekoa, eta bat
datoz ideia garrantzitsu batekin: aldaketa posible egiteko DEMOKRAZIA GEHIAGO behar da, demokrazian sakondu alegia. Burujabetza prozesua demokratizazio prozesu bat da eta proiektu diferenteei eman ahal die bide, herritarren borondatean oinarrituz. Aurretik duen irekitasun horrek ematen dio izaera demokratikoa prozesuari eta zilegitasuna lortzen den emaitzari. XXI. mendean demokrazia da estatus politikoaren aldaketari ZILEGITASUNA eman ahal dion arrazoi bakarra, hori baita XX. mendeko eta aurreko mendeetan gertatutako basakeriek erakutsitako ikasgaia: botereak eta lurralde bateko aginteak zilegi izateko herritarren borondate demokratikoan oinarrituta egon behar du. Estatus aldaketa demokratizazio prozesuaren bidez izateak ondorio oso garrantzitsua dakar: herritarrok protagonismo berezia hartzen dugu gure ordezkari politikoen eta erakundeen jardunbidearekin batera. Herritarron eskutan dago prozesua abiatzea, prozesuak aurrera egitea (baldintza sortuz eragileen artean ibilbide orriaren inguruko adostasunak lantzeko jarrerak izango direla nagusi eta adostasun esparruak sustatuz), eta, era berean, prozesua bera babestea, atzerapausorik gerta ez dadin. Herritarrok badugu zer esan zuzena burujabetza prozesuan eta ekarpen positiboa egin ahal dugu, gaindituz orain artean gure ordezkariengan eginda genuen erabateko delegazioa eta horrela demokraziaren kalitatea handitu.. Horretaz jabetu gara herritar asko eta asko, are gehiago esango nuke: jarrera hori esker demokratizazio prozesua abian da Euskal Herrian eta mundu mailan ere. Ingurumari horretan ulertu behar dugu aldaketaren alde dauden alderdi politikoak hartzen ari diren indarra eta horrekin batera, orain artekoa zahar moduan sentitzea, kastaren arbuiatzea, iruzurrarekiko kezka eta erantzukizun eskariak, gardentasun gehiago eskatzea erakunde publikoen kudeaketan …
Euskal Herriko burujabetza prozesua martxan dagoela baieztatzen duen beste adierazle bat lurraldetasunaren aferaren inguruan ematen ari diren urratsak dira. Izan ere, horretan ere, mendeetan izan ez dugun egoeran gaude. Aurreko belaunaldien ahalegin eta lanari esker, gaur egun Euskal Herri osoan (7 lurraldez ari naiz) demokrazia gehiago eskatzen ari garen herritarrak gara nagusi. Gaur egun hiru eremu administratiboetan herritarrok aldi berean ari gara demokrazia gehiago eskatzen, bakoitza bere erritmoan eta bere berezitasunekin, baina denon artean erabakia gure esku izateko baldintzak sortzen ari gara. Horregatik, hemendik eta handik ari gara esaten “Erabakiaren aroan” bizi garela eta hainbat gaztek Gazte Danbada bilkuran aldarrikatu dutenez, “esna harrapa gaitzala”. Bai horixe. Baldintza onak badira euskal burujabetza prozesua abian jartzeko, baina euskal herritarrok gure bidea aurkitu behar dugu, ez baitigu balio Katalunia edo Eskoziakoa. Herri bakoitzak bere bidea behar du, bere berezitasun guztiak aintzat hartuta, konfiantzak eta konplizidadeak josteko gaitasuna sortuko dituena. Katalunian eta Eskozian argi dute beren burujabetza prozesuaren baitan ongizate handiagoa eta etorkizun hobea ekarriko dien proiektua independentzia dela, hau da, berezko estatu bat izatea. Euskal Herrian, ordea, oraindik ez dago aldaketa politikoaren ereduaren inguruan adostasun nahikorik, ez independentisten partetik, ez federalisten partetik, ezta autonomia ereduarekin jarraitzea 11
Iritzia
Kataluniako prozesutik zer ikasi
nahi dutenen partetik ere. Baina ideia garrantzitsu baten inguruan badago adostasuna: hurrengo estatus politikoa Euskal Herria adostu behar dela, eta ez Euskal Herritik kanpo. Horrez gain, gehiengo oso zabal bat (Ikus Parte Hartuzen ikerketa) ados dago burujabetza prozesua kudeatzeko tresna erabakitzeko eskubidea izan behar dela. Abiapuntu interesgarria, dudarik gabe. Zer falta da orduan? Burujabetza prozesuak abiada har dezan, ibilbide-orria da falta dena. Euskal herritarrok, nolanahi ere, badugu gure ibilbide orri propioa: borondateak ehundu, elkarrekin adostu eta erabaki. Hori izan da hain zuzen ere, euskal burujabetza prozesuari Gure Esku Dago herri dinamikak orain arte egin dion ekarpenik interesgarrienetako bat, alegia, herritarrok gure ibilbide-orri propioa izatea gure ekarpena egin ahal izateko prozesuari. Herritarron ibilbide-orriaren ekintza bakoitza lan esparru bat da eta horietan ekimen zehatzak eginez (tokian tokiko erabakitzeko adierazpenak, herri galdeketak eta Erabakitzeko Euskal Ituna) heldu nahi dugu 2018. urtera, herritar guztiak erabakitzeak dakartzan korapiloez jabetuta eta erabakitzeko prest egonik. Dudarik gabe, herritarron ibilbide-orri horrek beharko du alderdi politiko eta erakundeen partetik beren ibilbide-orri osagarria, baina herritarrok badugu zer egina eta badugu ekarpena non egin. Alderdi politikoen ibilbide orriari dagokionez, ideia batzuk ere azaltzeko moduan gaude, GAGNON irakasleari (zientzia politikoko Quebeceko irakasleak) jarraiki; izan ere, irakasle horrek oso modu egokian azaltzen du, nire ustez, zeintzuk diren herri baten burujabetza prozesuak borobildu behar dituen printzipioak. Printzipio horiei helduta, hobeto ulertzen dira burujabetza prozesuetan erabiltzen diren hainbat kontzeptu, hala nola independentzia, federalismoa, konfederalismoa, sezesio prozesua, aldebakartasuna edo bitarikotasuna… eta hobeto kokatu ahal ditugu era berean kontzeptu horiek balizko ibilbideorri politikoan: 12
BURUJABETZA PROZESUEN ESKEMA P.P DEMOKRATIKOA • Erabakitzeko eskubidearen ezagutza • Herritarren ahalduntzea BALIZKO HERRI GALDEKETA
BIDERAGARRITASUN P.P (barne adostasunaren bila) • Barne aniztasuna kudeatzeko gaitasuna • Eredu sozio ekonomikoan gutxieneko akordioak • Sare instituzional eraginkorra
BALIZKO HERRI GALDEKETA
ERAGINKORTASUN P.P (kanpo ezagutzaren bila) a) Itun federala (norekin eta zein arlotan) b) Estatu independientearen nazioarteko ezagutza
Burujabetza prozesu batek hiru printzipio borobildu behar ditu: demokrazia printzipioa, bideragarritasun printzipioa eta eraginkortasun printzipioa; eta printzipio bakoitza behar bezain besteko adostasun demokratikoarekin osatu dela egiaztatzeko tresna erabakitzeko eskubidea da, hau da, herri galdeketa egitea, erreferendumaren emaitzek adieraziko baitute burujabetza prozesuaren urratsak norainoko babesa lortu duen herritarrengan. Printzipio horiek ez dira nahitaez bata bestearen atzean jorratu behar, baizik eta lan esparru bezala ulertu behar dira eta batera ere landu daitezke. Printzipio demokratikoa osatzeko herritarren ahalduntzea bilatzen da, hau da, erabaki esparru bateko herritarrek esatea estatus politikoaren erabakia haiek hartuko dutela eta ez kanpoko beste inork. Horrekin batera, erabakitzeko eskubidearen ezagutza formala lortu behar da, izan Estatuarekin adostasuna lortzen delako (Eskozia, Groenlandia‌), izan herriak bere berezko tresna demokratikoen bidez egikaritzea erabakitzen duelako (Estatu Batuak, Alemania, Lituania, Letonia, Estonia, Kosovo, Katalunia‌). Azken hau izan da, hain zuzen ere, burujabetza ariketa gehienek erabilitako bidea. Bideragarritasun printzipioa osatzeko herri horrek bere buruari eman nahi dion demokrazia ere-
dua landu behar da. (Aditu batzuek printzipio hau fase konstituientean kokatzen dute, baina aurretik ere egin daiteke, Kataluniako prozesuak eta Eskoziakoak erakutsi digutenez). Horretan, lehenbizi, herri horrek bere aniztasuna onartu eta ezagutu behar du eta konpromisoa hartu demokratikoki kudeatzeko. Bestalde, herritarren ongizatea bermatuko duen eredu sozio-ekonomikoaren inguruan gutxieneko adostasun bat landu behar da eta sare instituzional eraginkor bat proposatu hori guztia kudeatzeko gaitasuna izango duena. Printzipio horren lanketan herriak erabaki beharko du zer nolako eredu politikoa nahi duen bere barne kohesioa zaindu eta garatzeko (bizikidetza eta garapen eredua) eta zer nolako harremana izan nahi duen beste lurralde botere batzuekin (mendetasunezko harremana mantendu autonomia sistema baten bidez, harreman federala edo konfederala izan beste estatu edo erakunde batekin edo Estatu independente bat izan).Burujabetzaren prozesuan bideragarritasun printzipio hori behar bezala burutzeko beraz herritarrek aukera izan behar dute libreki aukera desberdinen artean erabakitzeko eta oso egokia da eztabaida ireki eta egituratu bat antolatzea horren inguruan, Eskozian Independentziaren Liburu Zuriarekin egin zuten moduan. Azkenik, eraginkortasun printzipioa dugu, izan ere, gehiengoa lortzen duen egitasmo politikoak kanpoko ezagutza beharko du. Ezagutza hori diferentea izango
da bideragarritasun printzipioaren lanketatik independentzia izanik edo orain arteko harremana mantentzea erabakitzen bada. Estatu independentearen aldeko aukera nagusitzen bada, sezesio prozesuari ekingo zaio, nazioarteko komunitatea eta nazioarteko erakundeen ezagutza lortzeko. Nazioarteko onarpena lortzeko nazioarteko estandar eta arauei jarraitu beharko zaie; nagusiki, prozesua demokratikoa izatea, baketsua eta fede onez negoziatua. Aldiz, beste nazio edo nazioarteko erakunde batekin elkartuta mantentzea edo batzea erabakitzen bada, dela mendetasunezko harreman batekin jarraitzea autonomiari helduta, dela harreman federal edo konfederala batekin, eraginkortasun printzipioak nazio edo nazioarteko erakunde horren ezagutza eta onarpena eskatuko du, beraz, negoziazio fasea zabalduko da. Eragile politikoek badute beraz bere zer egina euskal burujabetza prozesua hurrengo geltokira eramateko eta herritarrok ere badugu gure lan esparrua. Elkarlanean aritzea eta elkar elikatzea da gakoa, bakoitzak bere errolak hartuz eta bestearenak errespetatuz. 2018rako, Eskozia eta Katalunia moduan, euskal herritarrok ere erabakitzeko prest egon nahi dugu. Elkarrekin lor dezakegu.
#GureUneaIritsiDa #ErabakitzeraGoaz #GureEskuDago. 13
Iritzia
¿Unilateralidad o bilateralidad? Jon Inarritu, Aralarkide
C
íclicamente se abre un debate relativo a cuáles deben ser los pasos hacia un nuevo estatus institucional en Euskal Herria. La actual Ponencia de Autogobierno que se desarrolla en el Parlamento de la Comunidad Autónoma Vasca (CAV) ha reabierto la discusión sobre la unilateralidad o la bilateralidad, pero ¿son acaso incompatibles? Antes de entrar en materia, convendría hacer un poco de memoria. En lo relativo a la CAV, tras 35 años observamos cómo el Estatuto de Gernika sigue sin completarse en sus partes fundamentales. Por si fuera poco, la invasión competencial desde 1982 y la conocida LOAPA son una constante, fruto de una agenda recentralizadora. De igual manera, el intento de dotarse de un nuevo Estatuto (2004), no fue ni aceptado a trámite en Madrid. El posterior intento de Ley de Consultas fue tumbado por el politizado Tribunal Constitucional (TC). En la Comunidad Foral Navarra ha ocurrido algo similar y lo vemos con la actitud del Estado de recurrir constantemente las normas aprobadas por su Parlamento y si hablásemos del caso catalán, más de lo mismo. Es evidente que el Estado desprecia permanentemente por la vía de la unilateralidad todas las decisiones de los parlamentos vasco-navarros y los mandatos democráticos de las naciones del Estado. En Euskal Herria, la mayoría de la sociedad valora positivamente el Concierto/Convenio. Instituciones propias que se actualizan por la vía de la bilateralidad, incluida la negociación del Cupo. Pero no nos llevemos a engaño, la realidad es que el Cupo y su necesaria actualización está actualmente congelado por el diferente cálculo de estimaciones entre la Administración del Estado y la vasca. Pues bien, ¿alguien cree que la bilateralidad del Concierto garantiza una relación en plano de igualdad? Si a ello añadimos el continuo cuestionamiento por parte de diferentes partidos y sectores estatales de estas estructuras vascas, evidencian su fragilidad. Podemos decir que la bilateralidad solo es posible entre iguales y que lamentablemente en el Estado español, no es el caso. Por estas y otras razones, una mayoría de la ciudadanía vasca apuesta por dotarse de un nuevo marco de autogobierno, que para los sectores independentistas se concreta en la conformación de un Estado. Pero es evidente que son precisamente esos sectores los que 14
Euskal Herrian gizartearen gehiengoak positiboki baloratzen ditu kontzertua eta konbenioa, aldebikotasunaren bidetik berritzen diren erakunde propioak, hain zuzen deben impulsar el proceso independentista. Un camino en el que además de desarrollar una hoja de ruta y un argumentario, se deben favorecer las condiciones para sumar cada vez a más ciudadanas y ciudadanos. Para ello, todo paso es positivo, también aquellos pasos que permiten alcanzar mayores cotas de independencia material (en materias competenciales como las pensiones…), así como, en las medidas individuales y colectivas, basadas en el compromiso diario como personas empoderadas, que van desde la elección de los productos de consumo hasta la participación asociativa. Hechos que cristalizarán para dar las condiciones idóneas en las que exista una mayoría clara a favor de la conformación de un Estado propio. De ahí que la iniciativa del proceso independentista-soberanista debe ser unilateral. Ahora bien, la iniciativa del proceso soberanista es una cosa y otra diferente es el procedimiento jurídico a seguir en un hipotético proceso de secesión. En el mismo se deberían respetar la legislación internacional y los estándares internacionales, que nos indican que el procedimiento secesionista debe ser: democrático, pacífico y negociado. Por ello, podemos considerar que la bilateralidad y la negociación de «bona fides» son principios procedimentales que han de transitarse en este tipo de procesos. Además, hay que destacar que la secesión unilateral (sin ser ilegal) no cuenta con simpatías por parte de la comunidad internacional. En estos casos la carga de la prueba estriba en aquellos que desean secesionarse, que deberán acreditar que el proceso cumple la legalidad y principios internacionales. Pero cabe preguntarse ¿qué ocurre si el Estado matriz se niega a negociar de «buena fe» una solución que adapte el estatus político a un claro e inequívoco mandato democrático? En ese caso
se legitimarían las vías unilaterales tanto a los ojos de la comunidad internacional como de la propia ciudadanía. Es lo que se conoce como la «remedial secession». Estados como el Reino Unido, Canadá y SerbiaMontenegro, han sabido regular, incluso modificando su sistema constitucional, un marco jurídico para realizar referéndums de independencia de territorios en el seno de sus Estados. Un caso paradigmático es el de Serbia, que en caso de Kosovo, se opuso a toda solución negociada, incluso con la mediación de las ONU. Esa oposición por un lado legitimó la declaración unilateral de independencia del Parlamento de Kosovo (2008). No obstante, también ha de indicarse que la oposición de Serbia, por medio de sus aliados en el Consejo de Seguridad ha impedido hasta la fecha que Kosovo se convierta en miembro de la ONU, mientras que en el caso de Montenegro la entrada fue inmediata. No olvidemos que la independencia de un Estado estriba en su efectividad y en el control de su territorio y que para ello es necesario lograr el reconocimiento del nuevo Estado por el número de suficientes Estados que lo hagan viable, así como la pertenencia a Organizaciones Internacionales, especialmente la ONU. De otro modo, se puede ser un Estado como Kosovo o Taiwan, que son Estados soberanos, pero con capacidades limitadas en el contexto de las relaciones internacionales. En definitiva, por un lado debemos tener claro que la iniciativa del proceso soberanista la deben poner en marcha los independentistas. Por otro lado, cuando se logre en la sociedad una voluntad mayoritaria a favor de la secesión, el procedimiento deberá respetar unos cauces legales y principios de Derecho Internacional, entre los que se hallan la bilateralidad, sin que eso sirva de veto sine die para el Estado. Se deben agotar las vías legales, sin olvidar nunca que quien manda es el pueblo y su mandato democrático.
Euskal herritarren gehiengoak autogobernurako esparru berri baten alde egiten du, sektore independentistentzat Estatu bat eratzean gauzatzen dena 15
Iritzia
Bi estelada, mugimendu subiranista bakarra Fermi Rubiralta i Casas, Aralarkidea
D
uela oso gutxi, mamu batek zeharkatzen zuen Kataluniako independentismoa: baskitisa. Gaixotasun politiko horri esker, euskal nazionalismoaren nondik norakoak aztertzen ziren, eta Sabino Arana, Jose A. Agirre edota Txabi Etxebarrietaren izenak, ez ziren, katalanen artean, martetarrenak. Urak joan, urak etorri, abertzaletasunaren izpia itzaltzearekin batera Kataluniako tsunami subiranistak erreleboa hartu dio euskal nazionalismoak zuen protagonismo horri. Baina, aldiz, Andoni Egañak igandean Berrian azpimarratzen zuenez Companysen fusilamendua edo Muriel Casalsen traiektoria gogoratuz, Kataluniako nazionalismoaren inguruan dakiguna Euskal Herrian oso apurra da eta hango mugimendu independentistaren garapen historikoaren ezaugarri nagusiak oso gutxi zabaldu dira gure artean. Ildo horretatik, eta argitaratu berri dugun “Vicenç A. Ballester i Camps (1872-1938). Creador de l’estelada” izeneko liburuaren aitzakiaz, hemen Euskal Herrian, ikurrina bakarrak eta historikoak batzen gaituen sinbolo nagusia izanda, oso ohikoa da azaltzea –harridura puntu batez– nola den posible orain gutxi eztanda egin duen subiranismo katalanak bi ikur izatea, hau da, bi senyera estelada, eta galdetzea dibertsifikazio horren azpitik egon daitekeen arrazoiari buruz. Historia apur bat eginez, esan beharreko lehenengo gauza da gogoraraztea, orokorrean, bere ibilbidean zehar, Kataluniako nazionalismoak izan dituen ezaugarri batzuk, hala nola, katalanismoaren barruko pluraltasun ideologiko eta aniztasun politikoa, Euskal Herrian ez bezala, eta bertan garatutako ildo politiko gehienek, ia eskuinetik ezkerrera, bere egin dutela identitate katalanaren printzipioa, hein handi batean, ildo politiko horiek katalanizazio prozesu bat burututa. Horrela azaldu daiteke, adibidez, 1923tik aurrera Unió Socialista de Catalunya bezalako alderdi katalana II Internazionalari atxikimendua edota, hamarkada bat beranduago, PSUC bihurtzea, eremu estatala ez zuen alderdi komunista bakarra III Internazionalaren barruan. 16
Hasta hace poco el fantasma de la vasquitis sobrevolaba sobre el independentismo catalán Bien bitartean, independentismoak, XX. mende hasieran oso astiro eta, beste mugimendu ideologiko katalanistekin alderatuta, ahul hasi zen garatzen. Cambó eta Prat de la Ribaren Lliga Regionalistaren moderantismo eta Estatuarekin “transigentzia”-tik aldentzeko asmoz, esparru politiko “intransigentearen” bila, lehengo probatura ikur ikonografiko propioaren bila burutu zituen. Lehen Mundu Gerraren garapena, eta bereziki, bukaeraren urteetan, “separatista” adjektiboaren erabilera subiranismoa definitzeko hobesten zuen mugimenduak bere lehen erakunde politiko esplizituki independentista egituratu eta bere sinbolo ikonografiko ezagunena plazaratu zuen. Gerrako frontean aliatuekin batera eta beste nazio gutxiengoko soldatuekin lerrokatuta borrokatzen zuten borondatezko gudari katalanak bereizteko eta, gerra bukaeran, Kataluniako auzi subiranista estatu irabazleek kontuan izan zezaten Europako mapa berria marrazteko momentuan, Vicenç A. Ballesterrek eta haren talde kolaboratzaileak Unió Catalanista barruan nortasun ikur gisa sortu zuten estelada, betiere Cubako mugimendu askatzaile eta hango bandera abiapuntua hartuta. Federació Democràtica Nacionalista, 1919an, eta, batez ere, Estat Català, 1922an, lehengo erakunde politikoen sorkuntzak bere egin zuten bandera hau eta, ondorioz, hiruki urdina eta izar zuria dituen estelada historikoak independentismoaren sinbolo publikoa bilakatu zen. Primo de Riveraren diktaduraren kontrako Estat Català-ren borrokak, bere buruzagi nagusiaren eskutik, Francesc Macià, eta, hurrengo hamarkadan, 1934ko urriko gertaeretan eta gerra garaian, besteak beste, zenbait erregimentuak bandera propiotzat astintzeak, esteladaren identifikazioa independentismoaren sinbolo ikonografiko nagusi moduan borobildu zuten.
Front Nacional de Catalunya izeneko erakunde politikoak, lehengoz, 1940eko hamarkadan, katalanismoaren fronte zabal, eta 1960tik aurrera, alderdi independentista gisa, Francoren kontra sarri esteladaren izar zuria eta hiruki urdina herri eta hirietako ormetan pintatzen zein leku publiko eta arriskutsuetan eskegitzen, Kataluniako nortasun nazionalaren irmo mantentzen zela azalduko zuen. Haize berrien ufadaz, Nazio Askapenerako mugimenduen ildotik, ETAren kasu Euskal Herrirako, Front Nacionaleko gazteek Partit Socialista d’Alliberament Nacional dels Països Catalans sortu zuten 1969an. Ikuspuntu independentista eta sozialista bateratu berriari berezko eremu politiko ezberdintzeko beharraren aurrean, zenbait militantek –Pep Ribasen L’Hospitalet de Llobregat(e)ko herrikidea, maisua eta lagunaren eskutik, bereziki– estatu sozialistaren irudikapena bost puntako izar gorriarekin diseinatu zuten, hasierako urteetan hiruki zuriarekin eta, denbora pasa ahala, Franco hil berria, ideologismoak, zatiketa eta esparru honen ahuleziaren
La pluralidad ideológica y política ha sido siempre una característica del catalanismo
artean, ikurra findu zen gaur egun ezagutzen dugun hiruki horiarekin. Frankismoak, edo, hobeto esanda, antifrankismoak katalanismoaren eduki transbertsala, integratzaile eta zabala indartu zuen eta XX mende bukaeratik zabaldu diren ezaugarri nagusi berriekin batera (globalizazioa, estatunazioaren krisia, Europar Batasunaren eraikia, erabakitzeko eskubidearen aldarrikapena edo beste faktore berriak oso egokiak, bestalde, Kataluniako nazionalismoak izan dituen izaerarako) eta krisi ekonomikoak, instituzionalak eta politikoak –hurrengo artikulu batean edo beste jokalekuan, nahi izanez gero, jorratzekoak–, azkeneko urteetako tsunami subiranistak maila berean onartu ditu elementu ikonografiko eta adierazgarri nagusitzat, bai estelada historikoa, baita sozialista ere. Azken finean, ikuspuntu eta tradizio subiranista ezberdinen gainetik, Vicenç A. Ballesterrek argi zioen moduan, “L’estelada és una bandera de combat”. Behin helburua lortuta, hau da, munduko beste estatuen ondoan Kataluniak lerrokatzeko abagunea duenean, airean ibiliko den bandera betikoa izango da, hau da, “la dels 4 rius de sang”: ez duelako behar izango inongo gehigarri gehiagorik. 17
Iritzia
Seguridad a la turca (y europea) Maite Iturre, Aralarkidea
E
l merecidamente criticado acuerdo UE-Turquía sobre devolución de refugiados se basa en la asunción de que es éste un país seguro, cuestión que si bien ha quedado en un segundo plano hasta la reciente denuncia de AI, resulta de trascendental importancia. Porque Turquía no es un Estado seguro; ni para las personas refugiadas, ni para sus propios ciudadanos: los sucesos de los últimos meses así lo demuestran. El 28 de febrero de 2015 el AKP y el HDP firmaron la Declaración de Dolmabahçe, estableciendo una hoja de ruta para el proceso de negociación que debería culminar con tres décadas de guerra sangrienta entre Turquía y las fuerzas kurdas. A pesar de ello, el Presidente Erdogan, rechazó de plano el acuerdo firmado por su partido, dando por finalizado el alto el fuego de casi 3 años. Tras haber perdido la mayoría en las elecciones de junio, forzó nuevas elecciones el 1º de noviembre, con el objetivo de lograr que el HDP, mayoritariamente apoyado por los kurdos, no superara el 10% de umbral electoral como había hecho en junio. La precampaña se caracterizó por más de 300 ataques organizados a las sedes y miembros del HDP y el ataque a la población kurda del oeste de Turquía, con el beneplácito del gobierno turco. El objetivo era claro: amenazar a la población turca en el oeste del país con el riesgo de la inestabilidad económica, y a la población kurda en el este con más muertes y violencia en Kurdistán. Desde entonces decenas de ciudades y zonas de Kurdistán han estado bajo estado de sitio, lo que permite la inmunidad judicial de las actividades ilegales de la policía y el ejército. Así es cómo día a día las violaciones de derechos humanos se han venido multiplicando: (1) detenciones y arrestos arbitrarios de kurdos y opositores democráticos; (2) violación del derecho a la vida: las acciones de guerra emprendidas por el ejército turco han ocasionado la muerte de centenas de civiles; (3) violencia selectiva contra las mujeres kurdas, asesinadas a tiros por las fuerzas turcas, siendo los casos más significativos los de las políticas y activistas feministas Seve Demir, Pakize Nayir y Fatma Uyar 18
Ehunka herri setio-egoeran egon dira Kursdistanen eta poliziak eta armadak inpunitate osoz aritu ahal izan dute a principios de 2016; (4) violación del derecho a la libre expresión y a la manifestación, traducido en la persecución y detención de periodistas y usuarios de redes sociales, y a la intervención y/o cierre de medios de comunicación, así como en la represión con fuego real de protestas civiles pacíficas; ( 5) violación del derecho a la educación, como consecuencia de la ocupación por parte del ejército turco de las escuelas y su utilización como cuarteles y la expulsión de profesores provenientes del oeste del país; (6) violación del derecho a la vivienda y a la libertad de movimiento, como resultado de la total destrucción de casas debido al uso de armamento pesado por parte del Ejército turco y el consiguiente desplazamiento forzoso de miles de kurdos. El gobierno turco ve con gran preocupación los efectos que la experiencia de los municipios autoorganizados del Kurdistán sirio (Rojava) pueda tener a su lado de la frontera, en tanto que supone una puesta en práctica del confederalismo basado en los principios de la democracia, la ecología y la liberación de género reivindicado por el movimiento kurdo. En este sentido, pretende valerse de la situación coyuntural de la guerra en Siria para intentar “acabar” con la cuestión kurda. Por un lado, al ocupar militarmente en particular las poblaciones de Kurdistán limítrofes con Siria y atacar a la población civil consigue que, al huir, se cree un vacío a modo de cordón sanitario en la zona fronteriza con los pueblos autogobernados y federados de Rojava. Al mismo tiempo, busca sembrar el pánico y disminuir el apoyo de la población a los planteamientos de autonomía y autogobierno defendidos por el HDP. Por otra parte, como se está evidenciando en el distrito Sur de Diyarbakir-Amed, Patrimonio de la Humanidad de la UNESCO y ocupado, en gran parte destruido y confiscado por el Estado ante la pasividad internacional, las autoridades turcas buscan borrar físicamente
las huellas de la larga y rica historia del pueblo kurdo, alienándolo cultural y espiritualmente. Y a todo esto se suma el drama de los refugiados que vienen huyendo de Siria, y que, o bien son abandonados a su suerte por el gobierno turco, o bien son instrumentalizados - en particular en el caso de aquellos de origen árabe - para que, reasentándolos selectivamente en zonas con mayoría kurda, e incluso estimulando económicamente los matrimonios mixtos, contribuyan a “diluir” al pueblo kurdo. Todo esto muestra cómo, a pesar de alejarse cada vez más de los principios de Copenhague, Turquía gana peso estratégico como aliado de esa UE que es incapaz, política y éticamente, de dar una respuesta a la crisis de los refugiados de la guerra en Siria. Y es que a nivel geoestratégico, Turquía ha sido pieza clave para
Kurduek bultzatzen duten autonomia demokratikoko sistema Ekialde Hurbileko krisiaren konponbidearen oinarria izan daiteke
la OTAN desde sus inicios, y dada la actual situación de inestabilidad exacerbada en Medio Oriente, ese papel sólo puede verse acrecentado. Así pues, al gobierno de Erdogan el acuerdo UE-Turquía le sale redondo; ingentes cantidades de dinero; refugiados que podrá emplear para sus propios fines internos o según le plazca; liberalización de la obligación de visados europeos; silencio cómplice de la UE sobre la ocupación y guerra en Kurdistán y reforzamiento de su posición de aliado de Estados Unidos en la zona. Y lo que es aún más preocupante: se sitúa en una posición de fuerza que puede dificultar la búsqueda de una salida a la guerra en Siria. Porque la guerra en Siria es parte de un rompecabezas regional que se viene arrastrando y complicando desde la colonización europea, y en cuyo centro está el pueblo kurdo. Kurdistán y la reivindicación de un sistema de autonomía democrática que pueda dar salida a la crisis de Medio Oriente están siendo sacrificados en el altar de la miopía e hipocresía estatista occidental en materia político-estratégica. Lo que hoy se da por seguro, no es tal, y no permitirá una solución de seguridad estable a medio y largo plazo. Conviene tenerlo en cuenta. 19
La familia de la Alianza Libre Europea en Ajaccio La ALE, el Centre Maurits Coppieters y ALE-Jóvenes celebraron sus respectivas asambleas generales en Ajaccio (Córcega) el 31 de marzo y el 1 de Abril pasados. Una delegación de Aralar y Ezkerraberri compuesta por Jon Inarritu, Olga Pérez e Inaki Irazabalbeitia participó en las asambleas. Son tiempos nuevos en Córcega. El pasado mes de diciembre el movimiento nacionalista corso venció en las elecciones a la Asamblea de Córcega. Un movimiento nacionalista que logró reunir a las dos ramas tradicionales del nacionalismo corso, la autonomista y la independentista, en una sola oferta electoral. Esa alegría que llena a los nuevos responsables políticos de la isla, era la alegría compartida de todos los miembros de la ALE. En la recepción ofrecida a los miembros de la asamblea de la ALE por los nuevos gobernantes tuvimos la ocasión de charlar con Gilles Simeoni, presidente de la Colectividad Territorial, y Jean-Guy Talamoni, presidente de la Asamblea de Córcega tanto sobre la situación política en la isla como en Euskal Herria. La asamblea de la ALE trascurrió sobre lo previsto, aprobándose las cuentas y los documentos de gestión. Se aprobaron mociones y declaraciones políticas presentadas por diferentes miembros entre ellas una sobre el derecho a la autodeterminación del Sahara Occidental y otra sobre la situación en el Kurdistán Norte propuestas, entre otros, por Aralar. Además se eligieron los miembros del comité ejecutivo y de la comisión de personal. No hubo grandes cambios en el comité ejecutivo y repetirán los miembros mas prominentes del mismo como el presidente François Alfonsi, el vicepresidente, Jordi Solé o la tesorera Lorena López de la Calle. Inaki Irazabalbeitia fue elegido para el comité de personal. Los miembros observadores de la ALE el Partido Popular de los Húngaros de Transilvania y Yorkshire First fueron admitidos como miembros de pleno derecho. Asimismo fueron admitidos como miembros observadores Kasezebsko Jadnota representante de la minoría casuba de Polonia (Casubia es
Jon Inarritu, Olga Pérez e Inaki Irazabalbeitia junto a Gilles Simeoni y Jean-Guy Talamoni
la región en torno a Danzig/Gdnask) y la Liga de los Socialdemócratas de Vojvodina (Serbia). Durante la asamblea se celebraron dos conferenciapanel, una sobre las lenguas minorizadas (con presencia de Patxi Baztarrika, en calidad de presidente de la red NPLD) y sobre el papel de los presos y presas políticas en la resolución de los conflictos de Euskal Herria y Córcega (con presencia de Gabi Mouesca) La noticia del ataque de Azerbaiyán al Alto Karabaj fue el momento negativo de la asamblea, donde estaba presente Ashot Ghulyan, presidente del parlamento del Alto Karabaj, en representación del Partido Democrático de Artsakh miembro asociado a la ALE. La asamblea expresó por unanimidad su solidaridad con el pueblo karabaji y denunció el ataque azerí.
Miembros de la ejecutiva de la ALE denunciando el ataque de Azerbaiyán al Alto Karabaj